GWYNLLYW (Gundleius, Gunlyu), sant, fl. diwedd y 5ed ganrif a dechrau'r 6ed

Mab oedd i Glywys, brenin talaith Glywysing a gynhwysai rannau o ddwyrain Sir Gaerfyrddin, Morgannwg, a Mynwy. Guaul, merch Ceredig ap Cunedda, oedd mam Gwynllyw. Yr awdurdod hynaf a rydd fanylion am ei fywyd ydyw ' Buchedd Cadog Sant ' y cyfansoddwyd y rhan fwyaf ohoni tua diwedd yr 11eg ganrif. Cyfansoddiadau o'r 12fed ganrif ydyw ' Buchedd Gwynllyw Sant ' a ' Buchedd Tatheus Sant ', y ddwy brif ffynhonnell arall am draddodiad Gwynllyw. Gwnaeth John o Teignmouth grynodeb o ' Fuchedd Gwynllyw Sant ' tua chanol y 14eg ganrif. Ceir ach Gwynllyw mewn llawysgrif a berthyn i ran gyntaf y 14eg ganrif, a ddarganfuwyd yn ddiweddar yn Gotha, tref yn yr Almaen (gweler Anal. Boll., lviii, 98). Braint Gwynllyw, yr hynaf o ddeg mab Glywys (saith yw'r rhif a nodir ym ' Muchedd Gwynllyw Sant'), oedd etifeddu canolfan brenhiniaeth ei dad, sef y dalaith a orweddai rhwng Wysg a Rhymni, ac a alwyd yn ' Wynllwg ' ('Wentloog') ar ei ôl. Oherwydd ei wrhydri mewn rhyfel yn ei ieuenctid, enillodd iddo'i hun yr enw ' Gwynllyw Filwr.' Priododd Gwladys, ferch Brychan Brycheiniog (yn groes i ewyllys ei thad, yn ôl ' Buchedd Cadog Sant'), a ganwyd iddynt fab, Cadog, un o seintiau disgleiriaf Cymru. Enwir Bugi a Chemmeu hefyd mewn hen achau fel meibion i Wynllyw. Yn unol â cherydd Cadog, gadawodd Gwynllyw a Gwladys eu safle bydol a mabwysiadu'r bywyd asgetig, gan fyw ar y dechrau mewn celloedd cyfagos, ond yn nes ymlaen mewn mannau ymhell ar wahân. Dywed ' Buchedd Gwynllyw Sant ' i Gadog a Dyfrig weinyddu'r sacrament olaf i Wynllyw ar ei wely angau. Cedwir ei enw ym mhlwyfi S. Woolos a Philgwenlli yng Nghasnewydd, a galwyd ar ei enw ddau gapel a oedd gynt ym mhlwyfi Llanelli a Llanegwad yn Sir Gaerfyrddin. Dethlir ei ŵyl ar 29 Mawrth. Ni ddylid cymysgu Gwynllyw a Gwynlleu, nawddsant eglwys Nantcwnlle yng Ngheredigion.

Awdur

• Hywel David Emanuel, (1921 - 1970)

Ffynonellau

• Wade-Evans, Vitae Sanctorum Britanniae et Genealogiae (Caerdydd 1944), 24-34, 86-90, 122-4, 172-92, 278-80
• Horstman (gol.), Nova legenda Anglie as collected by John of Tynemouth, John Capgrave, and others, and first printed, with new lives, now re-edited with fresh material from MS and printed sources by C. Horstman (1901), j, 504-6
• Acta Sanctorum Bollandiana (1643), March, iii, 780-1
• Baring-Gould a John Fisher, The Lives of the British Saints: the saints of Wales and Cornwall and such Irish saints as have dedications in Britain, iii, 234-41
• Oxford Dictionary of National Biography, xxiii, 404-5
• Alban Butler, The Lives of the Fathers, Martyrs, and other principal Saints (gol. Thurston), March, 435-6
• Dictionary of Christian Biography (1877–87; 1911), ii, 831-2

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q1063350

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/